Rybnik: Dla kogo nagroda literacka Juliusz? W sobotę gala w teatrze, o miano najlepszej książki kandyduje pięć biografii

Nagroda Literacka "Juliusz" została przyznana po raz pierwszy w 2016 roku. Od 2019 roku nagroda przyznawana jest za najlepszą biografię napisaną i wydaną po polsku w roku poprzednim. Laureatem corocznej nagrody może być tylko jedna książka, za którą przyznana zostanie statuetka oraz nagroda pieniężna w wysokości 50 tys. zł. Spośród zgłoszonych w bieżącej edycji konkursu 68 biografii do finału kapituła konkursu wytypowała 5 pozycji. Poniżej krótki ich opis z poszczególnych wydawnictw.

Sylwia Chwedorczuk, Kowalska. Ta od Dąbrowskiej, Marginesy
Powieściopisarka, nowelistka, redaktorka. Żona Jerzego, partnerka Marii, matka Tuli. Anna Kowalska była osobą niezwykłej energii, temperamentu i rozległych horyzontów, błyskotliwą intelektualistką, przewrotną i władczą osobą. Znała grekę, łacinę, angielski, niemiecki, biegle mówiła po francusku. Do swojej twórczości zwykle odnosiła się krytycznie, ale pisać nie przestawała. Praca literacka była jej jedynym zawodowym wyborem i celem. Wyjątkowość twórczego talentu Kowalskiej można odnaleźć w prowadzonej od 1940 roku niemającej podobnego przykładu w historii literatury polskiej korespondencji z Marią Dąbrowską. Sylwia Chwedorczuk w niezwykły sposób wydobywa z mroku niesłusznie zapomnianą pisarkę, autorkę przejmującej Szczeliny, autorytet dla Andrzejewskiego, Broniewskiego, Iwaszkiewicza, Parandowskiego, Słonimskiego czy Hartwig. Kowalska. Ta od Dąbrowskiej to opowieść o życiu literackim przedwojennego Lwowa i o czasach wojny. O powstaniu warszawskim, które Kowalscy przeżyli w stolicy. O odradzającym się po wojnie Wrocławiu. Ale przede wszystkim to opowieść o relacjach, które nawiązywała Anna. O złożoności związku z mężem i dramatyzmie uczuć do Marii Dąbrowskiej. Książka przedstawia historię uczucia dwóch kobiet, burzliwego, głębokiego i długoletniego związku, z którym nie wiadomo było, co uczynić – od samego jego początku.

Dorota Karaś, Marek Sterlingow, Anna szuka raju, Znak
Historia legendarnej działaczki Solidarności Anny Walentynowicz. Dorota Karaś i Marek Sterlingow dotarli do nigdy nie publikowanych archiwalnych nagrań i dokumentów. Odwiedzili rodzinę Anny w Ukrainie, skłonili do zwierzeń jej syna, Janusza Walentynowicza. Rozmawiali z przyjaciółmi i przeciwnikami Anny: Lechem Wałęsą, Bogdanem Borusewiczem, Hanną Krall, Krzysztofem 2, agentem, który zaważył na relacjach Anny z Wałęsą. Przeczytali w IPN-ie teczki związane z opozycją.

Justyna Sobolewska, Miron, Ilia, Kornel. Opowieść biograficzna o Kornelu Filipowiczu, Iskry
Przecież Filipowicz nie miał biografii» – usłyszałam kiedyś. – «Pisał, łowił ryby i był outsiderem. Co w tym ciekawego?». Kiedy przyjrzymy się jego życiu, okaże się jednak, że podobnie jak w jego opowiadaniach pozornie nieefektowna szarość mieni się kolorami. Jako pisarz był doceniany, ale jednak ciągle pozostawał na uboczu: twórca krakowski, partner «naszej noblistki» Wisławy Szymborskiej. A tymczasem to był autor pierwszorzędny i – jak mawiał Jerzy Pilch – rasowy, mistrz krótkiej formy, do którego się pielgrzymowało. Opowieść o jego życiu toczy się w głównym nurcie polskiej historii, pokazuje zaangażowanie i wybory lewicowej inteligencji. Poprzez życie Filipowicza można zobaczyć całą epokę”.

Marta Grzywacz, Nasza pani z Ravensbruck, Foksal
Jest 24 listopada 1947 roku. W gmachu Muzeum Narodowego w Krakowie zbiera się Najwyższym Trybunał Narodowy, który ma sądzić nazistowskich zbrodniarzy. Proces uważnie śledzą byli więźniowie obozów koncentracyjnych, a także polskie i amerykańskie media. Na salę wprowadzani są kolejni oskarżeni. Wśród nich brakuje jednak Johanny Langefeld – byłej strażniczki obozów w Ravensbrück i w Auschwitz. Oskarżona uciekła. Parę lat później zaczną chodzić słuchy, że ktoś pomógł jej uciec. Obiegną Kraków relacje tak nieprawdopodobne, że trudno będzie dać im wiarę. Bo czy naprawdę mogło być tak, że Johannę Langefeld uwolniły z Montelupich dawne więźniarki Ravensbrück? Ofiary miałyby uratować kata? Takie rzeczy się przecież nie zdarzają. Książka Marty Grzywacz to opowieść o jednej z najbardziej tajemniczych i kontrowersyjnych postaci nazistowskiego systemu zagłady.

Anna Malinowska, Komendant. Życie Salomona Morela, Agora
Salomon Morel – Żyd i Polak, ofiara i kat. W czasie wojny jego rodzinę zamordowano w bestialski sposób, a po wojnie sam został bestią. Będąc komendantem obozu pracy Zgoda w Świętochłowicach słynął z okrucieństwa wobec przetrzymywanych, głodzonych, gwałconych i torturowanych Ślązaków. W więzieniu dla młodocianych w Jaworznie, próbował nawracać na jedyne słuszne poglądy polityczne. Jednocześnie, pieszczotliwie przez kolegów nazywany „wariatem” był kochającym ojcem rodziny i lubianym kompanem do żartów i zabaw. Kim był naprawdę? Ofiarą, katem, mścicielem, funkcjonariuszem systemu? „Komendant” to bezkompromisowa, wojenna reporterska opowieść autorstwa Anny Malinowskiej, nie bojącej się trudnych tematów. Z precyzją najlepszych reporterów kreśli i rekonstruuje życie człowieka, na rozkaz którego nastoletni działacze antykomunistycznego podziemia byli maltretowani. Od Garbowa na Lubelszczyźnie, aż po mieszkanie w katowickiej kamienicy. Wstrząsająca i brutalna opowieść o zbrodniach popełnionych w polskim mundurze.

W sobotę, w czasie gali w Teatrze Ziemi Rybnickiej oprócz nagrody Juliusz wręczone zostanie także wyróżnienie dla zwycięzcy w konkursie towarzyszącym - na najlepszą Herstorię. Tutaj wpłynęło ponad 100 zgłoszeń prezentujących historie niesamowitych kobiet. Zwyciężył tekst Elżbiety Janoty o Marii Cunitz.