Karny Kopciuch. Czy razi nas słowo „kopciuch”? Rozstrzygnijmy przy okazji

Karny kopciuch. Czy razi nas słowo „kopciuch”? Rozstrzygnijmy przy okazji

Słowo „kopciuch” robi furorę. Ten „wymienia kopciucha”, tamten „pali kopciuchem”, ktoś „kopciucha zezłomował”. A nawet „jesteś kopciuchem”, albo „przestań być kopciuchem”. Przy okazji akcji „Karny kopciuch” znowu słowo to wywołało pewne emocje i powrót do starej dyskusji językoznawczej. „Nie nazywajcie tych zabójczych pieców „kopciuchami”. To słowo ma w sobie coś pieszczotliwego, niczym kopciuszek. Kopciuch wydaje się czymś w sumie miłym, akceptowalnym. To nie pomaga w walce z urządzeniami, które zabijają” – zaapelowała nasza Czytelniczka. Porozmawiajmy więc z językoznawcą.

- Chyba tak nie jest… – zastanawia się dr hab. Jacek Warchala z Uniwersytetu Śląskiego – Moim zdaniem słowo kopciuch dobitnie pokazuje, że coś, co kopci, jest złe – dodaje.

Uważa, że to trafne określenie, które może zmusić trucicieli do zmiany nastawienia i wymiany źródeł ciepła. W końcu nikt z nas nie chce być nazywany kopciuchem.

Tłumaczymy profesorowi Warchali z Instytutu Języka Polskiego im. Ireny Bajerowej Uniwersytetu Śląskiego zasady akcji „Karny kopciuch”, którą prowadzi portal Rybnik.com.pl oraz Dziennik Zachodni i NaszeMiasto.pl. Że to akcja edukacyjna, obywatelska. I że dopiero w ostatnim kroku – w ostateczności - zamierzamy piętnować właścicieli kopcących domów wpisem na mapę trucicieli lub naklejką z odpowiednim napisem.

- Osobiście bardzo podoba mi się w tym przypadku określenie kopciuch - mówi Jacek Warchala. - Ludzie często nie zdają sobie sprawy, że ich piec brudzi, pokrywa otoczenie sadzą, zatruwa innych.

W poszukiwaniu etymologii oraz znaczenia słowa kopciuch sięgamy do słowników - „Słownika poprawnej polszczyzny” Witolda Doroszewskiego i nieco starszego tzw. „Słownika warszawskiego” Jana Karłowicza, Adama Antoniego Kryńskiego i Władysława Niedźwiedzkiego. Wynika z nich, że kopciuch w prostej linii pochodzi od słowa kopcić.

- A kopci najczęściej lampa naftowa, piec, papierosy, ale w potocznym znaczeniu kopcić może też człowiek - opowiada profesor. - A oznacza to coś, kogoś pozostawiającego kopeć, czyli brudną, sadzową maź. Kopcić to wydzielać brudy, sadzowy osad.

W Słowniku Warszawskim możemy także wyczytać, że kopciuch to smoluch, brudas. Dawniej nazywano tak kominiarzy, a słowo kopciuch oznaczało po prostu kogoś brudnego, pokrytego sadzą.

Dr hab. Jacek Warchala jest kierownikiem Zakładu Socjolingwistyki i Społecznych Praktyk Komunikowania. Nic dziwnego, że dodaje fachowo, że w sferze komunikowania istotne jest to, co przekazujemy ludziom, którzy używają kopciuchów. Istota jest tu łatka, która „przykleja się” do osoby winnej truciu powietrza.

– Słowo „kopciuch” ma w sobie element deprecjonowania, który fachowo nazwałbym demencją emocjonalną. Nikt z nas nie chce być kopciuchem - dodaje Warchala.

Przeniesienie ciężaru znaczeniowego kopciucha z pieca na osobę, która go używa, może sprawić, że otrzymanie „Karnego kopciucha” skłoni truciciela do refleksji. Przypomnijmy, że „Karny kopciuch” to nie tylko naklejka, której otrzymania należy się wstydzić, ale także pakiet informacyjny o negatywnym wpływie zanieczyszczenia powietrza na życie i zdrowie oraz informacje o możliwości uzyskania dofinansowania na wymianę źródeł ciepła. Zachęcanie i informacja to początek. Gdy to nie przyniesie efektu, podejmowane będą kroki prawne - np. kontrole straży miejskiej. Jeśli nawet kontrole nie przyniosą efektu, wszczynana będzie procedura administracyjna zmuszająca do wymiany źródeł ciepła.

- To właśnie w tym miejscu wchodzimy my - mówi Zdzisław Kuczma z Rybnickiego Alarmu Smogowego, który jest partnerem akcji. - Ta akcja zaczyna się od uświadamiania, edukacji, nakłonienia właścicieli kopciuchów, by wymienili kotły. Jeżeli te działania nie pomogą, to musimy uruchomić działania represyjne – mówi.

Rybnicki Alarm Smogowy prowadzi już jedno takie postępowanie o wymianę kotła. Kotła słusznie zwanego zatem – wątpliwości rozwiał językoznawca – „kopciuchem”.

Odwiedź stronę akcji KARNY KOPCIUCH:
Akcja społeczna Karny Kopciuch