Wzrost liczby prób samobójczych wśród dzieci i młodzieży. Jak temu zapobiec? Ekspert: najważniejsza jest pierwsza pomoc emocjonalna

Według WHO na świecie ginie więcej osób w wyniku samobójstw niż w wyniku działań wojennych i ataków terrorystycznych.

– Mówimy o liczbie ponad 700 tysięcy osób rocznie. Co 60 sekund na świecie, w wyniku samobójstwa, ginie mężczyzna - powiedziała ekspertka w rozmowie z PAP.

Statystyki są zatrważające, dotyczą osób w każdym wieku. W Polsce szacuje się około 5 tysięcy samobójstw rocznie, to dwa razy więcej niż ofiar wypadków drogowych. Według WHO, na każde samobójstwo przypada od 10 do 15 prób samobójczych.

– Jak dodamy, że każde samobójstwo czy próba samobójcza wpływa na ponad 20 osób z otoczenia - np. jeśli mamy do czynienia z samobójstwem dziecka, to cierpią rodzice, klasa, nauczyciele - to w Polsce rocznie w wyniku zachowań samobójczych cierpi rocznie milion osób - podkreśliła ekspertka.

Stereotypy związane z samobójstwami utrudniają zapobieganie im.

– Skala tego tematu jest bardzo duża, a zapobieganie samobójstwom zaczyna się od psychoedukacji społecznej, od tego, żeby ludzie nauczyli się, że jest wiele stereotypów związanych z samobójstwem, m.in takich, że jak ktoś o tym mówi, to tego nie zrobi albo, że wszyscy, którzy podejmują próby samobójcze, są chorzy psychicznie. Te wszystkie fałszywe przekonania utrudniają pomoc osobie, która próbuje odebrać sobie życie - przekazała Witkowska.

Błędne przekonania sprawiają, że ludzie bagatelizują problem, jakim są próby samobójcze czy informacje o tym, że ktoś planuje popełnić samobójstwo. Często słyszymy, że ktoś tylko próbuje zwrócić na siebie uwagę. Są to fałszywe przekonania i żadna wiadomość o tym, że ktoś chce popełnić samobójstwo, nie powinna być ignorowana.

Pierwsza pomoc emocjonalna to tzw. zasada „cztery Z”: zauważyć kryzys, zapytać, zaakceptować i zareagować.

Od 2021 roku mierzymy się z bardzo dużym wzrostem prób samobójczych wśród dzieci i młodzieży w Polsce.

– Między rokiem 2020 a 2022 odnotowujemy wzrost o 140 procent prób samobójczych. W 2020 roku to było około 800, a w 2022 roku ponad 2 tysiące" - podała w rozmowie z PAP ekspertka.

Są to dane pochodzące wyłącznie z Policji, zatem nie są to wszystkie odnotowane próby samobójcze.

Witkowska wyjaśniła, że pandemia wyolbrzymiła problemy, z którymi dzieci mierzyły się już wcześniej. Pozostawanie w izolacji, często w domu, który nie był bezpieczny, pogłębiło narastające kłopoty.

– Izolacja te problemy jeszcze pogłębiła. Mówimy tu o przemocy fizycznej, która jest poważnym czynnikiem ryzyka, o przemocy psychicznej, seksualnej czy rówieśniczej. Mówimy także o zaniedbaniu emocjonalnym, czyli o tym momencie, kiedy rodzice nie mają czasu dla swoich dzieci, kiedy nie mówią im w domu, że je kochają, kiedy te dzieci są zupełnie zapomniane. Na te bardzo poważne czynniki ryzyka dokładamy kolejne: środowisko, które niesie ze sobą wiele niebezpieczeństw, czyli Internet - przekazała ekspertka.

Uwagę warto zwrócić na zaniedbanie emocjonalne, które pojawia się u dzieci coraz częściej i wiąże się z ogromnym ryzykiem. Rodzice są zapracowani, zajęci swoimi problemami, zbyt późno orientują się, że ich dzieciom dzieje się krzywda.

Internet jest miejscem, w którym możemy znaleźć wiedzę, ludzi nam podobnych, rozwijać pasję. Niestety jest to środowisko równie niebezpieczne zarówno dla młodych ludzi, jak i dla starszych.

– Musimy zaakceptować, że internet jest środowiskiem dla młodych ludzi, gdzie oni spędzają bardzo dużo czasu. A w tym internecie mamy konkretne czynniki ryzyka, które wpływają na próby samobójcze; m.in takim czynnikiem będzie obniżenie poczucia własnej wartości. Sposób kreowania własnej tożsamości w mediach społecznościowych wpływa silnie na obniżenie poczucia własnej wartości młodych ludzi" - podkreśliła koordynatorka serwisu Życie warte jest rozmowy.

Internet zmienił sposób dokonywania przemocy rówieśniczej. To, co udostępniane jest w sieci trafia do tysięcy osób, rodzice często nie rozumieją, czym to grozi, jaki może mieć to wpływ na dziecko. Nieprzychylne komentarze w sieci to codzienność. Spotkać może to każdego, kto świadomie korzysta z mediów społecznościowych i dzieli się swoimi poczynaniami, ale także w momencie, gdy wbrew naszej woli, ktoś publikuje nasz wizerunek w Internecie, wyśmiewa nasze działania, krytykuje.

Internet to miejsce, w którym nie mamy wpływu na to, co ktoś zrobi z materiałami udostępnionymi przez nas. Dlatego tak ważna jest edukacja w zakresie bezpiecznego korzystania z sieci oraz hejtu, którego dzieci są również często sprawcami.

– Bo kiedyś dotyczyło to ograniczonej grupy osób, a teraz Internet powoduje, że nie ma ucieczki przed hejtem, nigdzie. Do tego rodzice tego nie rozumieją, bo nie wiedzą, co to znaczy, że ktoś ma filmik na YouTube i obejrzało go trzy tysiące osób. Bo w naszych czasach, jak zrobiliśmy coś głupiego, to widziało to 20 osób z naszej klasy - wyjaśniła Halszka Witkowska.

Kolejnym problemem jest kwestia samobójstw wśród seniorów.

Ekspertka przekazała, że na przełomie dziesięciu ostatnich lat wzrosła o 50 procent liczba samobójstw wśród seniorów, czyli osób powyżej 60 roku życia.

– Osoby starsze w naszym kraju nie chcą żyć. Czują się samotne, często mają trudne warunki finansowe, nikt ich nie odwiedza i mają totalne poczucie braku sensu" - dodała.

Koordynatorka serwisu Życie warte jest rozmowy zwraca uwagę na to, że seniorzy dokonują mniejszej liczby prób samobójczych, ale większej liczby samobójstw. Według danych z ostatnich lat seniorzy popełniają 1,5 tysiąca samobójstw rocznie.

Wciąż pokutuje przekonanie o tym, że mężczyźni nie powinni rozmawiać o uczuciach, powinni być silni, radzić sobie ze wszystkim. To sprawia, że mężczyźni nie proszą o pomoc, ponieważ się tego wstydzą. Ze statystyk policyjnych wynika, że na 15 samobójstw dziennie, 12 z nich to samobójstwa mężczyzn.

– Bardzo często słyszę od mężczyzn, że oni muszą zaciskać zęby, muszą wytrzymać, nie mogą płakać, bo przecież chłopaki nie płaczą, oni nie mają prawa mieć emocji, muszą sobie ze wszystkim sami poradzić - wskazała dr Halszka Witkowska.

Wyjaśniła, że to powoduje, iż dużo trudniej jest im mówić o emocjach i szukać pomocy.

Wyjaśniła, że to jest ten moment, kiedy człowiek ma myśli samobójcze i pojawi się ktoś z boku, kto go chwyci za rękę i powie: Jesteś dla mnie ważny, pamiętaj o tym. Możesz zawsze do mnie przyjść. Razem sobie poradzimy, a czasem zwykłe: Cześć jestem obok i zwykłe wysłuchanie empatyczne może uratować.

Od 2021 roku funkcjonuje w Polsce program zapobiegania zachowaniom samobójczym. Na jego temat można poczytać na stronie https://zapobiegajmysamobojstwom.pl. Program prowadzony jest przez Ministerstwo Zdrowia. Obejmuje 10 punktów, a tworzyli go eksperci, a nie urzędnicy.

– W tym programie jest też zadanie dotyczące stworzenia standardów dla grup zawodowych, które mierzą się na pierwszym froncie z osobami w kryzysie. Mówimy o nauczycielach, policjantach, ale także osobach duchownych. Bo bardzo często zdarza się, że ktoś przychodzi do księdza i mówi, że ma myśli samobójcze, albo chce odebrać sobie życie. A nie w każdej wsi jest psycholog czy psychiatra, są za to księża. A najwięcej samobójstw jest na wsiach i w małych miasteczkach. - powiedziała ekspertka.

Podkreśliła, że ksiądz nie zstąpi psychologa, ale może zachęcić to tego, żeby skorzystać ze specjalisty, żeby szukać wsparcia.

W serwisie "Życie warte jest rozmowy" specjaliści otrzymują wiadomości od dzieci, w których czytaja, że czują się samotne, że są beznadziejne, że nic nie znaczą, że dorośli ich nie chcą słuchać, że jak proszą o pomoc dorosłych, to oni tego nie rozumieją.

– Zdarza się, że piszą - wiem, że mama mnie kocha, ale mnie nie rozumie - dodała Witkowska.

W portalu „Życie jest warte rozmowy” znajdziemy również materiały dla szkół: poradnik „Wsparcie ucznia po próbie samobójczej”, „Pierwsza pomoc emocjonalna”, „Jak rozmawiać z rodzicem ucznia w kryzysie” – w szkołach wciąż brakuje wiedzy na temat tego, jak postępować z uczniami będącymi w kryzysie, jak reagować na trudne sytuacje, jaką pomoc zaoferować uczniowi.
Publikacje przybliżą nauczycielom temat i pomogą ustalić zasady, zgodnie z którymi postępować będą wszyscy pedagodzy w placówce. Znajdziemy tam również bezpłatne konsultacje dla rodziców dzieci po próbie samobójczej.

Serwis powstał dzięki wsparciu PZU S.A., wspiera go też Fundacja Orlen. A teraz powstaje nowy program wraz z fundacją Adamed - „Wspierająca szkoła” dla nauczycieli i rodziców. Informacje o tym projekcie można znaleźć na stronie: www.wspierajacaszkola.pl

– „Wspierająca szkoła" to będzie pierwszy kompleksowy program profilaktyczny zapobiegający zachowaniom samobójczym wśród dzieci i młodzieży. Opracowany jest też projekt "One life” wykorzystania sztucznej inteligencji do szukania treści samobójczych w internecie i przekierowywania do tych osób specjalnych, spersonalizowanych wiadomości, w których są wskazane miejsca pomocowe" - wyjaśniła ekspertka.

Halszka Witkowska ostatnio wydała książkę "Życie mimo wszystko. Rozmowy o samobójstwie", która, jak mówi autorka, miała na celu zdjęcie tabu z tematu samobójstw i prób samobójczych.

W Polsce od wielu lat funkcjonuje TELEFON ZAUFANIA DLA DZIECI I MŁODZIEŻY 116 111. Jest prowadzony przez Fundację Dajemy Dzieciom Siłę i czynny 24 godziny na dobę przez 7 dni w tygodniu.

Pomoc dla rodziców i opiekunów:

• KRYZYSOWY TELEFON ZAUFANIA: 116 123, prowadzony przez Instytut Psychologii Zdrowia,
• całodobowa bezpłatna INFOLINIA DLA DZIECI, MŁODZIEŻY I ICH OPIEKUNÓW 800 080 222 uruchomiona ze środków Narodowego Funduszu Zdrowia. Wsparcie uzyskają tam nie tylko nieletni oraz rodzice, ale wszyscy opiekunowie czy nauczyciele dzieci i młodzieży.