18+

Treść tylko dla pełnoletnich

Kolejna strona może zawierać treści nieodpowiednie dla osób niepełnoletnich. Jeśli chcesz do niej dotrzeć, wybierz niżej odpowiedni przycisk!

Nasza Loteria NaM - pasek na kartach artykułów

Śląsk malowany - tajemnica atlasu Fryderyka II Wielkiego

Roman Cop
Chociaż pierwsze mapy Śląska powstawały już w XVI w., to dopiero wiek XVIII stanowi prawdziwy czas rozwoju śląskiej kartografii. Przyczyn tego można szukać w oświeceniowym rozwoju nauk, próbie usprawnienia zarządzania oraz w ambitnych planach wojskowych. Śląsk był ziemią, o którą warto było toczyć wojny. Ciekawą historię ma mało znany, bo utajniony aż do początku XX wieku, atlas z mapami Śląska sporządzony dla króla Prus Fryderyka II Wielkiego (rządy w l. 1740-1786).

Kiedy w 1740 r. na tronie Prus zasiadł 28-letni król - znany jako Fryderyk II Wielki, to na dworach europejskich zakładano się, ile potrwają jego rządy. Szeptano, że jest dziwakiem, że nie ma cech silnego władcy. Młody monarcha nie przypominał ojca, który gardził nauką ceniąc proste męskie rozrywki, takie jak polowania i biesiady. Cenił sobie muzykę, filozofię i literaturę francuską i wszystko, co wiązało się ze starożytnością. Przedkładał nauki nad modne wówczas w dworskim otoczeniu pokazy „żywych obrazów”, czyli pięknych, nagich kobiet. Między ojcem, a synem rósł konflikt. Fryderyk II chciał nawet uwolnić się spod ojcowskiej władzy uciekając z przyjacielem Hansem Hermannem von Katte, którego decyzją brutalnego ojca przyszłego króla na jego oczach ścięto. Ostatecznie przymuszony śmiertelną chorobą Fryderyk I musiał zaakceptować osobowość syna.

Młody Fryderyk II mógł się teraz już prawie bez przeszkód oddawać lekturze, dyskusjom i pisaniu traktatów. I chociaż został jeszcze przymuszony przez ojca do małżeństwa, to starał się osładzać życie pitą podczas filozoficznych obiadów i wieczorów herbatą. Po śmierci Fryderyka I, w 1740 r., przejął ciężar władzy i wprowadził do królewskich rządów nowego ducha. Ducha oświecenia, ducha racjonalizmu. Odtąd prawo i kalkulacja wszelkich korzyści i strat poczęła dominować w państwie. Władca postawił sobie za cel rozwinięcie potęgi Prus poprzez wojny i podboje, ale także i potęgę ludzkiego umysłu. Kiedy wkrótce umrze rządzący w Koronie Czech, do której należał Śląsk, ostatni męski przedstawiciel dynastii Habsburgów – Karol IV Habsburg, Fryderyk II podważy prawo jego córki – Marii Teresy do sukcesji w krajach dziedzicznych.

Maria Teresa 11 czerwca 1742 r. podpisała we Wrocławiu pokój oddający go Prusom. Spór o ziemie między Prusami Hohenzollernów a Austrią Habsburgów trwał jeszcze w różnych odsłonach do 1763 r. Realna władza nad Śląskiem spoczywała już jednak w rękach Fryderyka.

Śląsk, szczególnie Śląsk Dolny, był miejscem kwitnącego handlu i rozwiniętych miast. Fryderyk myślał o ujednoliceniu i rozwinięciu nowego kraju. Aż do śmierci w 1786 r. trwać będzie na całym Śląsku dynamiczny, wręcz rewolucyjny rozwój. Rozwój przemysłu, nauki, kultury, prawa i administracji. Powstawać będą szkoły, huty, nowe osady. Nowy kraj zostanie dokładnie zmierzony i opisany.

Już w pierwszej dekadzie władania Fryderyka II, w l. 1747-1753, Christian Friedrich von Wrede - major inżynierii, porucznik i kartograf, prowadzi na Śląsku nowe pomiary. Owocem pracy von Wrede, wręczonym osobiście królowi, jest oprawiony w czerwoną skórę atlas, a w nim 195 arkuszy malowanych ręcznie map w skali 1:33 333. Tak dokładny, że aż do 1901 r., kiedy to zostanie po raz pierwszy zaprezentowany publicznie podczas XIII Dni Niemieckich Geografów we Wrocławiu, pozostanie utajniony.

Ręcznie malowane mapy, które tworzą atlas, mają 60x43, zaś arkusze 73x52 cm. Z prawej strony każdej karty znajduje się regest - tabela, a w niej podany właściciel miejscowości, ilość mieszczan (a raczej domów) w przypadku miast i miasteczek, gospodarstw bogatych chłopów uprawiających dużo ziemi (niem. Bauer), posiadających zagrodę (niem. Gärtner), czy tylko chałupę (niem. Häusler) oraz liczba koni. Uchodzić może ona za wyznacznik zamożności.

Na mapach zaznaczone zostały budynki gospodarstw, kościoły, klasztory i kaplice, siedziby szlacheckie, ruiny grodów i zamków, stacje poczty, mosty kamienne i drewniane, przeprawy, wiatraki, młyny wodne, tartaki, cegielnie, piece wapienne, huty szkła, kuźnice, kopalnie: złota, srebra, miedzi, cyny, rtęci, kuźnice mosiądzu.

Obecnie atlas króla Prus Fryderyka II znajduje się w posiadaniu Biblioteki Państwowej Pruskiego Dziedzictwa Kulturowego w Berlinie (Staatsbibliothek zu Berlin Preußischer Kulturbesitz). W 1992 r., w Monachium, ukazało się, niestety zbyt drogie dla polskich bibliotek, wydanie w postacie kolorowych mikrofisz.

Wybrane dane dotyczące miejscowości:

Część księstwa opolskiego, okręgów Gliwic i księstwa raciborskiego (od Stanicy i Pilchowic na północy, do Niewiadomia i Rydułtów na południu, między Bogunicami i Czuchowem) – mapa nr 30.
Rybnik, własność hrabiego v. Wengiersky, mieszczan 57, zagrodników i chałupników 29.
Gaszowice, własność dominikanek z Raciborza, bogatych chłopów 7, zagrodników i chałupników 10, koni 6.
Golejów, własność hrabiego v. Wengiersky, bogatych chłopów 5, zagrodników i chałupników 16, koni 1.
Leszczyny, własność pana v. Laschowsky, bogatych chłopów 8, zagrodników i chałupników 20, koni 2.
Rydułtowy, własność barona v. Weltzek, bogatych chłopów 13, zagrodników i chałupników 26, koni 20.
Stodoły, właściciel klasztoru w Rudach, bogatych chłopów 14, zagrodników i chałupników 14, koni 8.

Okręgi Sławęcic, Toszka, Gliwic i Raciborza zostały przedstawione na mapie nr 27.
Sośnicowice, własność hrabiego v. Hoditz, mieszczan 58, zagrodników i chałupników brak, 12 koni.
Pilchowice, własność hrabiego v. Wengiersky, mieszczan 40, zagrodników i chałupników 26, 8 koni.
Stanica, własność cystersów z Rud, bogatych chłopów 16, zagrodników i chałupników 30, 22 konie.

Miasto Racibórz i tereny w stronę Rybnika - mapa nr 29.
Racibórz, miasto królewskie, 370 mieszczan.

Tereny od Rydułtów, Niedobczyc na północy, po Moszczenicę i Skrzyszów na południu; między Pszowem a Żorami – mapa nr 35.
Wodzisław, własność hrabiego v. Ditrichstein, mieszczan 80, zagrodników i chałupników brak, 2 konie.
Żory, miasto królewskie, mieszczan 215, chałupników i zagrodników brak, 52 konie.
Boguszowice, własność hrabiego v. Wengiersky, bogatych chłopów 15, zagrodników i chałupników 28, 24 konie.
Jastrzębie, po części własność hrabiego v. Ditrichstein i v. Laraschowsky, bogatych chłopów 26, zagrodników i chałupników 57, koni 61.

Zobacz jak wyglądały ok. 1750 r. okolice Rybnika!

(rc)

emisja bez ograniczeń wiekowych
Wideo

Jak działają oszuści - fałszywe SMS "od najbliższych"

Dołącz do nas na Facebooku!

Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!

Polub nas na Facebooku!

Kontakt z redakcją

Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?

Napisz do nas!

Polecane oferty

Materiały promocyjne partnera
Wróć na rybnik.naszemiasto.pl Nasze Miasto